Afganistan Raporu ve Çözüm Stratejisi
GİRİŞ
Afganistan, tarihinin birçok evresinde dış kaynaklı saldırı ve işgallere maruz kalarak varlığını savaş ve direniş arasında geçirmiş, siyasi, etnik, dini, ekonomik ve toplumsal istikrarsızlıklarla boğuşmak zorunda kalmış bir ülkedir. Ülkenin gerek coğrafi ve doğal yapısı, gerek kültür ve insan karakteri özellikle yabancı işgal ve müdahalelere karşı son derece dirençli ve reaksiyonel bir yapıya sahip olsa da bu karakteristik, Afganistan’ı işgallere maruz kalmaktan müemmen hale getirememiştir. 27 Aralık 1979 tarihinde başlayan Sovyet işgali her ne kadar 15 Şubat 1989’da fiilen sona ermiş ve hatta bu işgalin başaktörü Sovyetler Birliği tarihten silinmiş bili olsa, Afganistan hala Sovyet işgaliyle başlayan o sürecin devamını yaşamaktadır. Sovyet işgali sonrası altyapı, devlet yapısı, siyasi, ekonomik ve demografik bağlamda tamamen tahrip olmuş ve bitap düşmüş olan Afganistan, savaşın galibi sayılan ancak devlet yönetme deneyimine sahip olmayan mücahit gurupların iktidar savaşları sonucu ABD ve Pakistan başta olmak üzere dış güçlerin de olumsuz müdahaleleriyle yeni bir istikrarsızlık sürecine girmiştir. Dış güçler tarafından da örgütlenen ve körüklenen siyasi istikrarsızlık ve guruplar arası güç savaşları, uzun ve yıkıcı Sovyet işgali sonrası Afganistan’a umut edilen barış ve huzur iklimini getirmediği gibi ülkede derin bir otorite boşluğu yaratmıştır. Afganistan merkezli oluşan ya da bir strateji gereği oluşturulan bu otorite boşluğu, 9/11 saldırıları sonrası, El Kaide ve Taliban Rejimi gerekçe gösterilmek suretiyle ABD ve NATO’nun bölgeye yerleşmesi için zemin hazırlamış, fırsat sunmuştur. El Kaide unsurlarının ortadan kaldırılması, Taliban rejiminin çökertilmesi, Afganistan’a özgürlük, demokrasi ve istikrar getirilmesi gibi gerekçelerle 7 Ekim 2001 tarihinde ABD ve Koalisyon güçleri Afganistan’a operasyon düzenlemiş ve süresi belirsiz işgalde 9. yıla gelinmiştir. Geçen 9 yıl zarfında El Kaide ve Taliban unsurları etkisiz hale getirilemediği gibi, güvenlik Afganistan’ın en önemli sorunu haline gelmiş, ülkeye hakim olan şiddet iklimi neticesinde siviller çok büyük zarar görmüş, altyapı, sağlık, eğitim ve istihdam başta olmak üzere kalkınmada ilerleme sağlanamamış, yaratılan otorite boşluğu neticesinde Afganistan dünya uyuşturucu üretiminin merkez üssü haline (% 90) gelmiştir. ABD, NATO ve Karzai hükümeti geçen 9 yıl zarfında Afganistan topraklarının sadece % 30 luk kısmını kontrol altında tutabilirken geri kalan % 70 lik bölüm Taliban ve Taliban yanlısı aşiretlerin kontrolünde kalmıştır. Afganistan’da süren 9 yıllık işgale rağmen giderilemeyen otorite boşluğu ve uyuşturucu trafiği bölgeyi adeta bir terör laboratuarına dönüştürmüş, istikrarsızlık ve şiddet ikliminin sınırlarını Afganistan’ın dışına taşıyarak Pakistan, Hindistan, Çin, İran ve son olarak dolaylı bir şekilde Kırgızistan’ı içine alan geniş bir coğrafi bölgeyi etkisi altına almıştır. Özetle 2001 yılından bu yana ABD ve NATO tarafından izlenen ve sık aralıklarla yenilenen “Afganistan Stratejileri”nin hiçbiri işgal öncesi belirlenen ve dünya kamuoyuna işgal gerekçesi olarak sunulan nedenleri ortadan kaldıramadığı gibi hedef noktalara varılmasını da sağlayamamıştır. Afganistan ve Pakistan, Türkiye’nin nüfuz coğrafyasının sınır karakolları mahiyetinde 2 önemli müttefik ülkedir. Türkiye gerek etnik, kültürel ve tarihi bağları gerekse sahip olduğu küresel güç potansiyelleri ile dış politikada eksen genişleten bir ülke olması hasebiyle Afganistan ve Pakistan’daki gelişmelere kayıtsız kalamayacak bir ülkedir. Bu gerçekler ve tespitler ışığında Afganistan ve Pakistan politikalarına ilişkin en önemli soru Türkiye’nin bölgeye ilişkin kendi belirlediği özgün stratejileri olup olmadığı ve bu stratejileri hayata geçirmeye yönelik güç ve kabiliyetinin ne olduğudur? GASAM Afganistan Raporu ve Çözüm Önerisi bu manada Afganistan’da gelinen noktadaki başarısızlığın nedenlerini, işgalin farklı hedef ve boyutlarını ortaya koyarak Afganistan ve bölgenin doku ve karakteristiğine uygun bir çözüm önerisi sunmaktadır. Afganistan ve Güney Asya’nın umutla beklediği barış, huzur ve istikrara katkıda bulunması temennisiyle bilgilerinize arz olunur. Saygılarımızla,
Ali ŞAHİN Güney Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi (GASAM) Başkanı
GASAM AFGANISTAN RAPORU VE COZUM STRATEJISI
